नक्षी

कागद आणि कात्रीचा वाद झाला एकदा.
कात्री खूप चिडली... तुला कापून काढीन म्हणाली...
कागद दुखावला. घडी करून बसला.
कात्री अजूनच कावली. कागदाला कराकरा चावली. शेवटी स्वतःच दमली. बाजूला जाऊन बसली.
कागद मग उघडला. कात्रीजवळ गेला...
आणि म्हणाला, "नक्षीबद्दल धन्यवाद!"

-समृद्धी 

नातं

"Sorry Ms. Neha, we will have to postpone the meeting by an hour or so... the previous family had some issues, so we are dealing with it right now.You won't mind waiting for some time, would you?"
"yes, I do mind.... but fine... I don't have a choice, do I?" नेहा थोड्या नाराजीने म्हणाली.
"We very much appreciate it... we will try to start as soon as possible.."  दिव्या उत्तरली.
"I will wait in the room. we can just meet here when you are ready." नेहा रोहितच्या बेडकडे वळली.
सकाळपासूनच नेहाची खूप चिडचिड झाली होती. कालच हॉस्पिटल मधून case managerचा फोन आला होता. दोन महिने होऊन गेले होते गेल्या मीटिंगला. आता पुन्हा मीटिंग ठरली होती... रोहितसंबंधी डिसिजन घेण्यासाठी. ६ महिन्यांपूर्वी ऑफिसमधून घरी येताना freeway वर गाडी चालवताना अचानक रोहितला heart attack आला. गाडी गोल फिरली... नशिबानेच fracture वगैरे झालं नाही, पण डोक्याला मार लागला. रोहित unresponsive होता. जवळजवळ ३० मिनिटं CPR दिल्यानंतर पॅरामेडिक यशस्वी झाले. मेंदूला रक्तपुरवठा न झाल्याने रोहितच्या बऱ्याच शरीरप्रक्रिया बंद पडल्या होत्या. हॉस्पिटलमध्ये पोचल्यावर रोहितवर बऱ्याच सर्जेरीज कराव्या लागल्या. घशातून ट्यूब घालून (Tracheostomy), Ventilatorवर त्याचा श्वास चालू होता,  दुसऱ्या ट्यूबमधून अन्नपुरवठा सुरु होता. रोहितची बायको आणि फाईलवरची  responsible party/spouse  म्हणून नेहाचं नाव असल्याने तिलाच सगळं ठरवावं लागत होतं. हॉस्पिटलच्या फेऱ्या तिच्यासाठी आता रूटीनचा भाग झाल्या होत्या.... नको असलेल्या रूटीनचा.
ऑफिसमधलं presentation पुढे ढकलायला लागलं होतं... आता पुन्हा सगळ्यांच्या वेळा जमवून... पुन्हा सगळं manage करायचं म्हणजे एक डोक्याला ताप होता. पण हॉस्पिटल वाल्यांना काय पडलंय त्याचं.... आणि आता पुन्हा "you won't mind waiting..." हे वर. लॅपटॉप उघडून नेहा wifi ला कनेक्ट झाली, एकीकडे emails ओपन करून, दुसरीकडे तिने तिचं गाण्यांची playlist सुरु केली; आणि earphones लावले.
"हीरन.... समझ... बूझ... बन... चर...ना...... ही.... रन...."
आहा... नेहा थोडी शांत झाली. कुमार गंधर्व.... काय जादू आहे ह्या माणसाच्या आवाजात... काळजाला हात घालतात... रोहितला कुमारांची निर्गुणी भजनंच जास्त आवडायची. नेहाला मात्र सगळंच खूप भारी वाटायचं...
नेहा आणि रोहित तसे अपघातानेच भेटले एकमेकांना. एका गाण्याच्या कार्यक्रमात. मग ओळखीचं रूपांतर आधी मैत्रीत झालं, आणि ३-४ महिन्यांतच रोहितने नेहाला लग्नाची मागणी घातली. नेहा नुकतीच graduate झाली होती... पुढच्या शिक्षणाबद्दल अजून विचार व्हायचा होता. रोहित नोकरीनिमित्त अमेरिकेत जाण्याच्या तयारीत होता. घरच्यांना दोघांच्या वयातलं ७ वर्षांचं अंतर थोडं खुपलं, पण स्थळ चांगलं आहे, आणि मुलांनीच एकमेकांना पसंत केलाय तर आपण कोण अडवणारे... असा विचार करून, घरच्यांनी दोघांचं लग्न लावून दिलं.
"मेंदीच्या पानावर... मन अजून... झुलते गं..."
अमेरिकेत आल्यापासूनची पहिली दोन वर्षं Extended honeymoon सारखी गेली. शिक्षण, नोकरी, व्हिसा...मुलांची फार घाई नव्हतीच... नेहा अजून तिशीचीसुद्धा नव्हती... मग आईबाबांच्या परदेशवाऱ्या... या सगळ्यात वेळ कसा गेला कळलंच नाही. दोघेही स्थिरावले... आपापल्या आयुष्यात... एकमेकांच्या मनात. आता वेळ मिळायला लागला होता.... एकमेकांबरोबर... एकमेकांशिवाय...  स्वभावाचे कंगोरे आता खरे कळायला लागले... आवडीनिवडी लक्षात राहायला लागल्या.. खटकायलाही लागल्या.
"अब कोई आस ना उम्मीद बची हो... जैसे... तेरी फ़रियाद मगर..."
जुनं version आवडतंच... पण नवीनसुद्धा छान झालंय... नेहा मनाशीच म्हणाली.
रोहितच्या आयुष्याबद्दल काही ठराविक कल्पना होत्या. प्रत्येक निर्णय पुढे नेणारा हवा होता त्याला. लग्न, नोकरी, कार,  घर, अजून चांगली नोकरी.. अजून चांगलं घर... अजून चांगली कार... अजून चांगली.... ह्यात नेहाला मात्र तिचे आडाखे बांधता येईनासे झाले. 'चाललंय ते छान आहे की....' ह्या नेहाच्या सुरुवातीला मजेशीर पण त्याच्या महत्त्वाकांक्षेला फारसा अडथळा न आणणाऱ्या भूमिकेचा आता रोहितला उद्वेग यायला लागला. सुरुवातीला 'Balanced' वाटणारी नेहा आता उदासीन वाटायला लागली.... बेडरूममध्ये संपणारी भांडणं आणि अबोला आता तसाच भिजत पडायला लागला... 'उगाच चिडतोय... डोकं शांत झालं की होईल सगळं ठीक' ह्यावर नेहा प्रत्येक वादाची सांगता करू लागली....आणि 'निदान भांडणात तरी initiative दाखव' ह्यापाशी रोहित येऊन पोचला.
"खर्रर्रर्रर्र..... गर्रर्रर्रर्रर्रर्र..."
नेहा तंद्रीतून जागी झाली. रोहितचा श्वास अडकला होता. थुंकी आणि इतर secretions रोहितच्या घशात आणि तोंडात जमा झाली होती... suctionची गरज होती. नेहाने call light दाबला, आणि ती रेस्पिरेटरी थेरपिस्टला आणायला बाहेर गेली. नॅन्सी धावत आली, तिने trachच्या ट्यूबमधून नळी आत खुपसली आणि suction pump सुरु केला. दोन मिनिटांत श्वास पूर्ववत झाला. नॅन्सी सगळ्या गोष्टी पुन्हा जागेवर ठेवून निघून गेली.
"We are ready for you... if you are... Ms. Neha...?!" दिव्याच्या आवाजाने नेहा पुन्हा भानावर आली.
"Oh... sure, yes..."
डॉक्टर, नर्स, थेरपिस्ट सगळे रोहितच्या रूममध्ये आले. रोहितच्या advanced directive वर 'Full code' लिहिलं होतं. सगळ्यांच्या मते रोहितची गेल्या काही महिन्यातली अवस्था बघता, त्याच्याबद्दल काहीतरी निर्णय घेणं आवश्यक होतं. नेहाला मात्र सगळ्याची उगाच घाई होतेय असं वाटत होतं. रोहित चाळिशीचासुद्धा नव्हता.
"Ma'am... please... At this time, he has undergone multiple surgeries; and each recovery has been worse than before. His joints are getting stiff, he needs suction more frequently, he is at high risk for skin breakdown. Every new event causes more swelling in his brain and in turn more damage."
"I understand. But can't we just keep going with current interventions? He is covered... there is no financial issue. Why can't we just let it happen naturally?" नेहा उत्तरली.
"Ma'am.. he is not responding favorably. His condition is only going to get worse. We highly recommend Hospice and palliative care. We have someone from Hospice to give you an idea. Please let us know whatever you decide." दिव्याने आटोपतं घेतलं. नेहाने मानेनेच "ठीक आहे" सांगितलं.
"Hi, I am Leah." Hospice ची pamphlets घेऊन एक नवीन बाई नेहासमोर आली.
"I can imagine how exhausting this must be for you.. but you see, ma'am... for patients like this.... they are so dependent in this condition. We have to also think about their dignity. I understand, it can be really hard to think this way about someone you love...."
नेहा थबकली.... "लव्ह?!!" भारत सोडून इथे आली नेहा.. तेव्हा पडली होती कदाचित प्रेमात... रोहितच्या... घडणाऱ्या घटनांच्या. पण आता... हे सगळं होण्याआधी काही महिने रोहितने नेहाकडे घटस्फोट मागितला होता. त्यांचं पटत नव्हतं... कारणं होतीच असंही नाही. दोघांमध्ये संवाद होतच नव्हता. रोहितला सगळ्या गोष्टींचा सोक्षमोक्ष लावायचा होता; आणि नेहाला काहीही उकरून काढायचं नव्हतं... किंबहुना... वाद होईल अशा कोणत्याच ठिकाणी तिला जायचंच नव्हतं. आपल्यामुळे घरच्यांना घोर नको म्हणून दोघांनी आपापल्या आईवडलांना थोडं दूरच ठेवलं होतं. त्यामुळे मध्यस्थीसुद्धा होत नव्हती.  सहजीवनाची व्याख्या म्हणजे रूममेट्स सारखं एका घरात राहणं, अशी झाली होती. दोघांमधलं नवराबायकोचं नातं कोरडं झालं होतं. High risk of breakdown...
"At this time, ma'am... we have to focus on making him comfortable. He is really stuck... in this condition."
नेहा भानावर आली. दिव्याचे शब्द तिला आठवले. रोहितचा अडकलेला श्वास आठवला. नातं सुद्धा अडकलंच होतं कि त्यांच्यातलं... marriage counseling बद्दल रोहितने विचारलं होतं... पण आपल्यातल्या गोष्टी 'naturally' काळानुसार बऱ्या होतील... ह्यावर नेहा कायम होती... करायला हवं होतं कदाचित... सगळ्या गोष्टी तशाच साचून राहिल्या... बोलून मोकळं व्हायला हवं होतं कदाचित... कदाचित suction ची गरज होती. कदाचित सगळ्या गोष्टी 'naturally' सुटत नाहीत... साचलेल्या पाण्याला निचरा करून द्यायला लागतो... रोहितच्या घशातल्या secretions साठी नॅन्सीला suction करावं लागलं.... He is stuck... his life is stuck...
"I am changing the directive to DNR/DNI. Can we talk about hospice tomorrow? I am a bit tired." नेहाने मोठ्ठा श्वास घेतला.
"Sure ma'am, signature please... we will leave you to it... Thanks." गर्दी निघून गेली.
नेहाने रोहितकडे डोळे भरून बघितलं... बऱ्याच दिवसांनी... मनात खळबळ माजली होती. आज दिवसभर ती इथेच बसणार होती. छातीत का कोण जाणे धडधड होत होती... नेहाने इअरफोन्स पुन्हा कानाला लावले...
"उड जायेगा... हंस अकेला...."
नेहा शांत झाली.

-समृद्धी